De komende tijd, neem ik je graag mee in de fascinerende wereld van de microben, ook wel aangeduid als het microbioom. Ik neem je stap voor stap mee in deze wereld, wat we zoal weten over deze microben en waarom ze zo belangrijk voor ons zijn. In deze serie over het microbioom, zal ik o.a. dieper ingaan op de microben en hun verbinding met onze darm, hersenen, en gezondheid, en hoe ze onze prestaties in het dagelijks leven beïnvloeden en kunnen optimaliseren.
Er is een bruisende, kleine microscopische wereld die leeft op en in ons lichaam. In deze serie, alles wat je in de basis moet weten over deze microben die in en met jou leven en waarom ze zoveel invloed hebben op je gezondheid en prestaties.
Introductie: Onze relatie met de microben
Het microbioom is de wereld van micro-organismen - te klein om zonder microscoop te worden gezien - en die bestaan in onze omgeving. Wanneer de microben op of in het lichaam zich als bewoners hebben gevestigd, worden ze beschouwd als het microbioom: de microbiële populaties in die omgeving. Als je nog nooit van de term microbioom hebt gehoord, voeg deze dan nu alvast toe aan je vocabulaire, want je zult er namelijk de komende jaren nog heel veel meer over horen.
Het feit dat we omringd zijn door en ondergedompeld zijn in een wereld van microben is al lang bekend. Echter, de nieuwe en verrassende onthulling (van de laatste jaren), is dat we veel meer afhankelijk zijn van het microbioom dan wetenschappers ooit hebben geweten of geloofden. Het menselijk lichaam en zijn microbioom staan in vrijwel constante communicatie met elkaar. De ontdekkingen op het gebied van het microbioom zijn revolutionair op het gebied van gezondheidswetenschap, en voor de ‘insiders' heeft dit ons begrip van gezondheid en ziekte ingrijpend veranderd!
Wat het betekent om mens te zijn, en de aard van ons lichaam is hiermee onder een vergrootglas terecht gekomen. We leven daarom in meerdere opzichten in een spannende tijd, één die de komende jaren en decennia op gezondheidsgebied nog veel zal gaan over de relatie tussen de microben die leven in ons en de relatie die wij met hen hebben.
De wereld waarin en waarmee wij samen leven
We staan er vaak niet genoeg bij stil, omdat het voor ons niet zichtbaar is, maar de diversiteit, het uiterlijk en de activiteiten van leven en zijn levensvormen is verbluffend en verbazingwekkend. Het leven op aarde varieert van eenvoudige organismen (van een enkele cel of minder) tot meercellige organismen (van toenemende complexiteit en omvang). Belangrijke kleine, microscopische voorbeelden van levensvormen zijn o.a. protozoën, bacteriën, virussen, schimmels.
Voorbeeld: van links naar rechts een protozoën, bacteriën, virus en schimmels.
De microben wereld
Er is een nog veel complexere en kleinere wereld die microben bevat en dat zijn wij, als mens. Microben kunnen alleen worden gezien met behulp van een microscoop, en toch heeft hun onzichtbare individuele (een bacterie en zijn stam) en collectieve (diverse stammen van bacteriën) aanwezigheid een diepgaand effect op onze gezondheid en welzijn. Het vermogen van een microben om een organisme vele malen zijn omvang te overweldigen, is deels te wijten aan zijn hoge reproductiesnelheid. Net als onze huidige moderne tijd, waar exponentiële technologie onze wereld drastisch veranderd volgens Moore’s law, is het populatie patroon dat wordt weergegeven door microben, evenals andere cellen, beter bekend als exponentiële of logaritmische groei: Eén cel deelt en wordt twee cellen, de twee cellen delen en worden vier, de vier worden acht, enzovoort.
Gemeten door celpopulaties is de gemiddelde mens 10 procent menselijke cellen en 90 procent microbiële cellen. Waarbij het menselijke genoom ongeveer 25.000 genen heeft, en het microbioom er minimaal 1 miljoen genen heeft.
Hoewel microben kleiner zijn, zijn ze metabolisch actief en wordt hun impact op onze gezondheid, inclusief hoe ons spijsverteringskanaal functioneert, vergroot vanwege hun enorme populatie.
Wat we vergeten zijn is dat de microben hier eerder waren dan wij mensen; wij kwamen pas veel later. Ondanks, dat wij dus geneigd zijn om ons voor te stellen dat de microben zich in ons lichaam gevestigd hebben, in werkelijkheid is het precies omgekeerd: Wij hebben ons gevestigd in hun wereld. Deze kleine ‘micro’ wereld is bijna niet voorstelbaar; wanneer je een handvol grond zou pakken, hebt je meer microben in je hand vast dan de gehele bevolking op aarde (wat op April 2019, bijna 8 Biljoen was)!
De overgrote meerderheid van de microben is gunstig voor de mens en vervult waardevolle rollen, zoals het metaboliseren van de voedselproducten, wat ons darmkanaal zelf niet kan. Wanneer ze een voordeel bieden, wordt dit een symbiotische relatie genoemd. Wanneer ze ons niet baten of schaden, is de relatie commensaal en ontstaat er mogelijk dysbiose. Wanneer microben schadelijk zijn in hun (gast)relatie met mensen, beschrijven we ze als ziekteverwekkers. Gelukkig zijn er maar heel weinig echte microbiële ziekteverwekkers.
De Microben en huid: Jouw "huidmicrobioom"
Het microbioom van de huid is slechts één van de onderdelen van het totale microbioom. Wel is het één van de meest toegankelijke, het wordt immers makkelijk blootgesteld aan de externe omgeving; de buitenwereld. Wat verwarrend is, is de variatie en het aantal microben dat je huid als thuis beschouwt.
Als je bijvoorbeeld gaat baden, douchen en/of je handen wast, verwijder je veel van deze gunstige microben. Weest gerust, ondanks dat, blijft er nog altijd een aanzienlijke populatie bestaan. De huid, net als elk ander onderdeel van ons lichaam, heeft verschillende vitale functies en kenmerken die van belang zijn voor de totale gezondheid van ons lichaam.
Zo zou je kunnen zeggen dat een geïrriteerde, rode huid waardevolle informatie is waaruit je kunt aflezen wat de staat van het lichaam is. Verschillende huidproducten, waaronder zeep met anti-microbiële werking, lotions, massageoliën, evenals zwemmen, baden en andere omgevingsfactoren kunnen het microbioom van de huid (positief en negatief) beïnvloeden. In verschillende eeuwenoude tradities, zoals o.a. de Ayurvedische geneeskunde, zijn er verschillende oliën en botanische middelen die worden toegepast (in massage- en huidtherapieën), en die een positieve, helende werking hebben op het microbioom van de huid.
De microben en jouw spijsverteringskanaal: Jouw "darmmicrobioom"
Het volgende onderdeel van het totale microbioom zijn de darmen. Wat veel mensen verrassend vinden, is dat het spijsverteringskanaal c.q. darmkanaal eigenlijk net als de huid een 'extern' orgaan is, wat daarmee dus onderdeel is van de buitenwereld. Dit is een andere kijk op het lichaam en onze omgeving, het hoe en waarom hiervoor is echter vrij eenvoudig want de externe omgeving continueert zich door de darm/het lichaam, van mond tot kont.
Waarbij het materiaal in het spijsverteringskanaal, bijvoorbeeld in de vorm van de voeding die jij tot je neemt, als buiten het lichaam wordt beschouwd totdat het door de darmwand wordt geabsorbeerd. Omdat dit externe materiaal een potentiële bron van infecties en allergieën is, heeft het lichaam een krachtig en waakzaam immuunsysteem dat uiterst actief is in de darm. Met andere woorden, jouw immuunsysteem - ook wel bekend als afweersysteem - scant allereerst zijn omgeving op veiligheid voordat hij de deur daadwerkelijk opendoet.
Met deze informatie kun je wellicht ook voorstellen, dat er veel microben in de mond, tussen de tanden, onder het tandvlees en in de neusholtes leven. Een groot aantal microben komt je mond binnen door het voedsel dat je eet, en voegen zich samen en bij de andere microben die dit deel van je lichaam al tot als thuis hebben toegekend. Deze microben smullen van kleine deeltjes voedsel en reststukjes dat overblijft na het kauw proces, zelfs wanneer je jouw tanden borstelt en flost. Dit is ook de reden waarom juist een ogenschijnlijk eenvoudig proces als het kauwen stap 1 is van een goede vertering. Je kunt je wellicht ook voorstellen dat onze voorouders uitermate goed kauwde om te voorkomen dat er geen infecties ontstonden uit iets dat zij aten, want infecties waren al snel levensbedreigend en dodelijk.
De microben in de mond en in ons voedsel, en die worden ingeslikt, reizen door het spijsverteringskanaal op een verbazingwekkende reis langs allerlei vitale organen om ons lichaam o.a. te voorzien van noodzakelijke energie. De microben die deze reis maken, dragen bij aan het darmmicrobioom, wat het grootste microbioom is van het lichaam, met meer dan 100 biljoen organismen! Om je hier enigszins een voorstelling van te kunnen maken, dit astronomische aantal is groter dan het aantal sterren in het universum en weegt gezamenlijk ongeveer 3 pond.
De grootsheid en complexiteit van het darmmicrobioom is laatste jaren steeds duidelijker geworden. En, dat het darmmicrobioom zo veel meer doet dan alleen onze voedselproducten fermenteren en metaboliseren, is wel duidelijk. Zo, houdt het darmmicrobioom - middels het enterische zenuwstelsel - er een actieve tweerichtingscommunicatie op na met het menselijk brein.
Zo zijn wetenschappers er de afgelopen jaren achter gekomen dat de meeste signalen niet vanuit de hersenen naar de darm gestuurd worden, maar in de omgekeerde volgorde! De microbioom communicatie tussen de darm en de hersenen vindt plaats in de gemeenschappelijke taal van de meeste levende organismen, namelijk via chemische neurotransmitters, hormonen en metabolieten. Dit is een taal die microben, lichaam en hersenen onmiddellijk herkennen en begrijpen. Op deze wijze hebben wij, als mens, en de microben elkaar weten te verstaan.
De volgende (r)evolutionaire stap?
Het darmmicrobioom maakt deel uit van wat nu bekend staat als het 'tweede brein', ook bekend als de darm-microbioom-hersenas (de DMH-as). Deze tweede brein voegt een wetenschappelijk begrip toe, wat vaak wordt beschreven als onderbuikgevoelens of darminstincten, deze dimensie is volgens wetenschappers (r)evolutionair, en deze gedachtestroming heeft vele implicaties.
Hiermee zou je kunnen zeggen dat onze intuïtie(s) en onderbuikgevoelens veel meer zijn dan "iets sentimenteels".
Deze blog maakt onderdeel uit van een serie blog(s) over het microbioom: Microbioom 101. Meer informatie over onze microben, het darmmicrobioom, het 'tweede brein' en het buikgevoel in deel 2.
*Belangrijke Disclaimer: De informatie in dit artikel is alleen bedoeld voor educatief gebruik; en is geen vervanging voor professioneel medisch advies, diagnose en/of behandeling. Vraag altijd advies aan jouw arts of andere gekwalificeerde zorgverleners als je vragen hebt over een medische aandoening en voordat je een dieet, supplement, fitness of ander gezondheidsprogramma uitvoert.
Meer over Rick weten? Rick van den Tempel, MSc., heeft een master in bewegingswetenschappen, en is gespecialiseerd als functioneel geneeskunde coach, waarbij hij zich richt op de toegepaste, en functionele wetenschap van een gezond, vitaal en gelukkig leven. Zijn aanpak is gericht op het verlengen van de levensduur - het uitstellen en voorkomen van het begin van chronische ziekten - waarbij tegelijkertijd ook de kwaliteit van het leven wordt gewaarborgd. Om dit te kunnen doen, verdiept Rick zich continu in de meest recente ontwikkelingen op het gebied van de gezondheidswetenschap. Als 'gezondheidsexpert' vertaald Rick veelal onbekende, maar fundamenteel belangrijke thema’s als de biochemie, inspanningsfysiologie, microbiologie, endocrinologie, immunologie naar praktische toepassingen.